Τοξότες, η επόμενη μέρα

1922-2022 Εκατό χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή «Το χάσμα π΄άνοιξε ο σεισμός κι ευθύς εγιόμισ΄ άνθη», γράφει ο εθνικός μας ποιητής Δι...

1922-2022 Εκατό χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή
«Το χάσμα π΄άνοιξε ο σεισμός κι ευθύς εγιόμισ΄ άνθη», γράφει ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός.

Πράγματι , γιόμισε άνθη όλη η Ελλάδα μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και κυρίως η Θράκη και η Μακεδονία. Και εδώ στην Θράκη, άνθισαν οι τόποι και γέμισαν οι πόλεις και τα χωριά με τους πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, τον Πόντο, την Καππαδοκία και την Ανατολική Θράκη, που πολύ γρήγορα και παρά τα βάσανα και τις στερήσεις τους, κατάφεραν όχι μόνο να ορθοποδήσουν αλλά και να μεγαλουργήσουν χάρη στην ψυχή, την πίστη ,το πείσμα και την εργατικότητά τους. Ενδυνάμωσαν και πλούτισαν την Ελλάδα δημογραφικά και πολιτισμικά. Ρίζωσαν στη νέα πατρίδα, όμως με το βλέμμα και την καρδιά στραμμένα ως το τέλος της ζωής τους στην Ανατολή, στους τόπους καταγωγής τους, «στην Πατρίδα», όπως έλεγαν χαρακτηριστικά.

Μια νέα πατρίδα και οι Τοξότες. Η πύλη της Θράκης, το πρώτο χωριό μετά τον Νέστο, στην αριστερή πλευρά, σύμφωνα με τον ρου του ποταμού, σε απόσταση 14 χιλιομέτρων από την Ξάνθη. Δημιούργημα του Νέστου και της Ροδόπης. Η τουρκική ονομασία του είναι «Okcular» που προέρχεται από την τουρκική λέξη «okcu», που σημαίνει κατασκευαστής ή πωλητής βελών, τοξότης. Πολλές είναι οι ερμηνείες του ονόματος που χάνονται στην αχλύ του μύθου και των θρύλων. Κατά μία εκδοχή ονομάστηκε έτσι επειδή εδώ στρατοπέδευσε ο Μέγας Αλέξανδρος κατά την εκστρατεία του στην Ασία και οι στρατιώτες του εκπαιδεύονταν στην τοξοβολία ή επειδή εδώ υπήρχαν εργαστήρια κατασκευής τόξων και βελών. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή επειδή στο σημείο αυτό ο Νέστος σχηματίζει ένα τόξο. Όμως η πιο ευλογοφανής ερμηνεία είναι ότι η ονομασία «Τοξότες» είναι μετάφραση της τουρκικής Okcular, που όπως παραπάνω αναφέραμε, σημαίνει Τοξότες.

Οπωσδήποτε η περιοχή των Τοξοτών ανήκε στην ρωμαϊκή – βυζαντινή Τόπειρο και σε προγενέστερη εποχή ήταν στα σύνορα της πόλης των Αβδήρων όπως δείχνουν δυο οριοθετικές επιγραφές που βρέθηκαν κοντά στη γέφυρα του Νέστου, τιμητικές προς τον Αυτοκράτορα Αδριανό. Ο καθηγητής Γ. Μπακαλάκης στο άρθρο του «Παρανέστιοι Αρχαιότητες» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΘΡΑΚΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» αναφέρει ότι κατά τις ανασκαφές το έτος 1936, βρέθηκαν « Και τινα ρωμαϊκά και χριστιανικά κτίρια, θεμέλια κείμενα ΝΔ του Σ.Σ. Τοξοτών και παρά τον ποταμόν. Εκ του διαγράμματος, κατόψεως του κτιρίου εκείνου σήμερον μόλις επιπόλαια τινά ψηφιδωτά δάπεδα σώζονται και θυράκια παλαιοχριστιανικών χρόνων, φαίνεται δε ότι το ίδιο ρωμαϊκό κτίριο μετετράπη κατόπιν εις χριστιανικό ναό». Σήμερα βέβαια δεν σώζεται τίποτα από όλα αυτά.

Ο Νέστος (Καράσου) είναι στενά συνδεδεμένος με την ζωή των κατοίκων , αφού εκτός από τα ζωογόνα νερά του, είναι δημιουργός και του Αισθητικού Δάσους, που βρίσκεται μεταξύ Τοξοτών και Σταυρούπολης και μπορεί να απολαύσει ο περιπατητής ή ο επιβάτης του τραίνου σε μία υπέροχη διαδρομή ανάμεσα από ιτιές, πλατάνια, αγριοπασχαλιές, κέδρους, αγριολούλουδα, άγριες ορχιδέες και αναρριχώμενα φυτά.

Οι Τοξότες μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους ήταν ένα μικρό άσημο χωριό, γνωστό για τα καπνά του και τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του, όπου σταματούσε το τραίνο για 8-10 λεπτά, για να πάρει νερό η ατμήλατη μηχανή του. Ο Υποστράτηγος Άγγελος Γερμίδης με καταγωγή από την Ξάνθη γράφει στο βιβλίο του με τίτλο «ΤΟ ΟΡΤΑΚΪΟΪ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ Η ΑΛΛΩΣ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΕΠΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΛΙΤΙΤΣΗΣ», στο οποίο περιγράφει τα χωριά της περιοχής και τον εκπατρισμό των Ελλήνων κατοίκων τους , για το χωριό «ΑΚ ΑΛΑΝ» , «…Τον Μάϊο του 1914 οι Ακαλιανώτες, ευρεθέντες μπροστά στο δίλημμα, να δηλώσουν βουλγαρική εθνότητα ή να φύγουν από το χωριό τους, προτίμησαν το δεύτερο. Και αφού φόρτωσαν στα βοϊδάμαξά τους ότι μπόρεσαν ξεκίνησαν για το Σουφλί και ληστευόμενοι και δερόμενοι καθ΄ οδόν , έφθασαν κακήν κακώς στο σιδηροδρομικό σταθμό της πόλεως αυτής, όπου επιβιβάστηκαν σε φορτηγά βαγόνια με ό,τι τους επέτρεψαν να πάρουν μαζί τους οι Βούλγαροι και ύστερα από διήμερο ταξίδι έφθασαν στον ελληνικό σιδηροδρομικό σταθμό του Όξιλαρ, όπως λεγόταν ακόμα τότε, όπου κατέβηκαν από το τραίνο και κλαίοντες γονάτησαν και φίλησαν την ελληνική γη. Τα βάσανά τους είχαν τελειώσει εκεί…». Με την συνθήκη του Βουκουρεστίου της 28ης Ιουλίου 1913 , οι Τοξότες περιήλθαν στην Ελλάδα κατά τον β΄ βαλκανικό πόλεμο και καταλήφθηκαν για πρώτη φορά στις 13 Ιουλίου 1913 από Ελληνικά Στρατεύματα από το 7ο Τάγμα του 2ου Συντάγματος Ευζώνων, που προήλασε από την περιοχή του Παρανεστίου. Έτσι ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Τοξοτών έγινε το ανατολικότερο όριο της Ελλάδας και σε αυτόν τον μεθοριακό σταθμό λειτούργησαν και υπηρεσίες Τελωνείου. Επίσης το Ελληνικό Κράτος για να τιμήσει το γεγονός της προσάρτησης του Σταθμού των Τοξοτών της ακριτικής Θράκης στην Ελλάδα, τύπωσε και κυκλοφόρησε γραμματόσημο , όπου σε κυκλική σφραγίδα αναγραφόταν η λέξη «ΟΚΤΣΙΛΑΡ», όπως ήταν η παλιά ονομασία του χωριού των Τοξοτών.

Το Όξιλαρ αρχικά ήταν ένας μικρός οικισμός με 57 Μουσουλμάνους κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 1920 και ανήκε στην Κοινότητα Σαρνίτς , μετέπειτα Κρωμνικού. Ο πρώτος οικισμός αναπτύχθηκε κατά μήκος του ρέματος που περνάει μέχρι και σήμερα δίπλα από το τζαμί, με πυρήνα την πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο, όπου κτίστηκε τζαμί το 1800 που υπάρχει μέχρι και σήμερα και επισκευάστηκε τα έτη 2007-2008. Γύρω από το τζαμί υπήρχαν καφενείο, μαγαζιά, φούρνος και πανδοχείο, των οποίων τα ερείπια σώζονται μέχρι και σήμερα. Οι πρώτοι κάτοικοι, λοιπόν, Μουσουλμάνοι, ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ήταν άριστοι καπνοπαραγωγοί και παρήγαγαν πρώτης ποιότητας καπνά ποικιλίας «μπασμά» φημισμένα σε όλο τον κόσμο, λόγω και του εδάφους, χωράφια σε μπαϊρια-γιακάδες, κατάλληλα για καπνοκαλλιέργεια, όπως και της Χρύσας.

Η αρχιτεκτονική δομή των σπιτιών αλλά και όλη η οργάνωση της ζωής τους εξυπηρετούσε την ενασχόλησή τους με τον καπνό. Υπήρχαν και αρχοντικά με τέλεια παραδοσιακή δομή, όπως και το αρχοντικό που μετατράπηκε σε παραδοσιακό ξενώνα με την ποντιακή ονομασία «Κοκκύμελον», που σημαίνει αβράμηλο, κορόμηλο, τζάνερο, γνωστό σε εμάς τους κατοίκους , ως αρχοντικό του Τοπάτς Αλή, προύχοντα του χωριού, ο οποίος καλλιεργούσε μεγάλες εκτάσεις με καπνά και απασχολούσε στη δούλεψή του , σχεδόν όλους τους κατοίκους του Όξιλαρ.

Οι Τοξότες απελευθερώθηκαν οριστικά από τον ελληνικό στρατό στις 16 Οκτωβρίου 1919 , οπότε αποχώρησαν και τα τελευταία απομεινάρια του βουλγαρικού στρατού.

Το Όξιλαρ αναγνωρίστηκε Κοινότητα , αφού μετονομάστηκε σε «Τοξότες» με το Διάταγμα της 30-07-1924 ΦΕΚ Α 194/1924 με έδρα τους Τοξότες. Οι συνοικισμοί που απαρτίζουν την Κοινότητα, από την αρχή μέχρι και σήμερα είναι οι Τοξότες, η Σεμέλη (με λιγοστούς κατοίκους), η Αγέλη (ακατοίκητη), Τούζλα ή Πετρωτό (ακατοίκητο), το Μικρό και Μεγάλο Τύμπανο, η Θαλασσιά, η Κοσμητή, ο Άγιος Αθανάσιος και η Ποίμνη.

Ο νέος οικισμός με την ονομασία «Σιδηροδρομικός Σταθμός Τοξοτών» δημιουργήθηκε από τους πρόσφυγες που ήρθαν από την Ανατολική Θράκη μετά το 1922, οπότε και ιδρύθηκε ο πρώτος αστικός προσφυγικός συνοικισμός, που βρίσκεται προς τη βόρεια πλευρά του σταθμού δίπλα στο Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που κτίσθηκε αργότερα. Πριν από την εγκατάσταση των προσφύγων, εδώ υπήρχαν μόνο ο Σιδηροδρομικός Σταθμός, που άρχισε να λειτουργεί από το έτος 1900 και χωράφια, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι σαν καπνοσπορεία , τα γνωστά μας «χασλαμαλίκια». Πρόσφυγες από το Φανάρι της Ανατολικής Θράκης, τη Σηλυβρία, τις Σοφίδες, τη Ρεδαιστό, το Σκεπαστό της περιοχής Σαράντα Εκκλησιών και από την Κωνσταντινούπολη, ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του σταθμού, που αριθμούσε τότε 30 σπίτια. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι πρώτες οικογένειες προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στους Τοξότες και στο Πετρωτό, όπως και στα ορεινά χωριά, Παλιά Γαλάνη, Ίμερα, Κρωμνικό και Λιβερά, φιλοξενήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα και μέχρι τη στεγαστική τους αποκατάσταση , από τους γηγενείς μουσουλμάνους κατοίκους.

Περίπου 70 Μικρασιάτες πρόσφυγες με τις οικογένειές τους, από την περιοχή της Προύσσας εγκαθίστανται στην Τούζλα που μετονομάστηκε σε Πετρωτό , προσφυγικό συνοικισμό βόρεια των Τοξοτών (Όξιλαρ), σε περίπου 20 σπίτια που διένειμε το κράτος , σχετικά μακριά από τα ζωτικά σημεία του χωριού, όπως τον Σιδηροδρομικό Σταθμό , αλευρόμυλο, σχολείο, κοινότητα και μαγαζιά, γι΄αυτό και εγκαταλείφθηκε πολύ νωρίς από τους κατοίκους της. Πόλος έλξης των προσφύγων ήταν ο καπνός και η δελεαστική τιμή του, που πουλιόταν μία λίρα την οκά.

Παράλληλα πόντιοι πρόσφυγες από την Ίμερα της Τραπεζούντας εγκαταστάθηκαν , λίγο βορειότερα από την Τούζλα , στο χωριό Ίμερα και πόντιοι από την περιοχή της Σαμψούντας και την Ρωσία, στα ορεινά χωριά Κρωμνικό , Λιβερά και Παλιά Γαλάνη, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες και από την Ανατολική Θράκη.

Οι συνθήκες αντίξοες, η φτώχεια μεγάλη, η προσφυγιά κατάρα. Όμως η δύναμη της ζωής τα νίκησε όλα και επικράτησε. Πολύ γρήγορα συνειδητοποίησαν ότι αυτός ο τόπος είναι η νέα τους πατρίδα και ότι δεν υπήρχε ελπίδα επιστροφής στην παλιά. Ρίχτηκαν στη δουλειά και τη δημιουργία. Ασχολήθηκαν κυρίως με την μονοκαλλιέργεια του καπνού και την κτηνοτροφία.

Από το 1930 άρχισε να αναπτύσσεται η περιοχή. Έκτισαν το πρώτο Δημοτικό Σχολείο και δίπλα το παλιό κτίριο της Κοινότητας και του Σταθμού Χωροφυλακής. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 κτίζεται ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου , που πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου. Πρώτος ιερέας της Ενορίας, ο εφημέριος Γεώργιος Τανιμανίδης από την Ίμερα της Τραπεζούντας του Πόντου. Παράλληλα γύρω από την πλατεία του νέου συνοικισμού του Σ.Σ., λειτουργούν αλευρόμυλος, μπακάλικα, μανάβικα, φούρνοι, κρεοπωλεία, μαγειρεία, καφενεία, εργαστήριο ζαχαροπλαστικής, κουρείο, τσαγκαράδικο, πεταλωτήριο, σιδεράδικα, ραφείο, ξενοδοχείο. Μεγάλη ήταν η συμβολή του τραίνου και του σταθμού στην ανάπτυξη της περιοχής. Τότε το τραίνο ήταν βασικό μέσο μαζικής μεταφοράς και έκανε στάσεις σε όλα τα δρομολόγια στο σταθμό των Τοξοτών, καθώς προμηθευόταν νερό για την ατμομηχανή του. Κάθε Τρίτη λειτουργούσε το παζάρι . Οι Τοξότες ήταν το κεφαλοχώρι της περιοχής. Εδώ συνέρρεαν όλοι οι κάτοικοι των χωριών της Κοινότητας και όχι μόνο, για να κάνουν τις αγορές τους. Κατέβαιναν οι πρόσφυγες με τα μουλάρια και τα άλογα και από τα χωριά της Κοινότητας Γαλάνης ,τη Γαλάνη, τα Ίμερα , το Κρωμνικό και τα Λιβερά, και ψώνιζαν τα απαραίτητα. Υπήρχε Αγροτικό Ιατρείο με αγροτικό γιατρό. Ποιός δεν θυμάται τον Δημήτριο Βελέντζα που με το ιατρικό του βαλιτσάκι και την μοτοσυκλέτα του έκανε και κατ΄οικον επισκέψεις; Σιγά-σιγά οι άνθρωποι άρχισαν να «παίρνουν τ΄απάνω τους» και μαζί και η πνευματική ανάπτυξη. Το 1935 ίδρυσαν παιδική μαντολινάτα με την καθοδήγηση του Γρηγόρη Λεοντιάδη του γνωστού φωτογράφου με καταγωγή από την Αττάλεια της Μ. Ασίας και θεατρική ομάδα με το όνομα «Ευαγγελισμός». Κι απάνω που άρχισαν να στρώνουν τη ζωή τους ήρθε ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος , η σκληρή βουλγαρική κατοχή και ο εμφύλιος. Άλλα βάσανα και στερήσεις και πισωγυρίσματα. Τα κατάφεραν και πάλι ! Από τα τέλη της δεκαετίας του 50 άρχισε η μετανάστευση στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960 είχαν αδειάσει όλα τα ορεινά χωριά της Κοινότητας Γαλάνης δηλαδή Ίμερα, Κρωμνικό και Λιβερά. Οι περισσότεροι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στους Τοξότες και στο Σ.Σ. Τοξοτών. Το χωριό απέκτησε νέο αίμα και άλλη δυναμική. Παρά τον αρχικό διαχωρισμό σε «σταθμιώτες-θρακιώτες και οξηλαριώτες-πόντιους», ο πληθυσμός γρήγορα ομογενοποιήθηκε. Τα κοινά προβλήματα ήταν πολλά. Έπεσε η τιμή του καπνού. Το χωριό δεν διέθετε γόνιμα χωράφια για δυναμικές καλλιέργειες. Διέθετε μόνο ξεροχώραφα,«μπαϊρια», κατάλληλα για καπνοκαλλιέργειες.

Από ανάγκη άνοιξαν οι δρόμοι της μετανάστευσης , κυρίως για τη Γερμανία, τη Σουηδία, την Αμερική. Η εσωτερική μετανάστευση σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη άδειασε το χωριό. Έμειναν πίσω οι ηλικιωμένοι με τα παιδιά και όσοι είχαν μόνιμη απασχόληση, όπως υπάλληλοι του ΟΣΕ, δημόσιοι υπάλληλοι, καταστηματάρχες . Ερήμωσε ο τόπος. Μετά την εκβιομηχάνιση της ευρύτερης περιοχής, κυρίως με τα συνεταιριστικά εργοστάσια και την Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης, σταμάτησε η μετανάστευση, επέστρεψαν οι μετανάστες σαν συνταξιούχοι πια και σταθεροποιήθηκε ο μόνιμος πληθυσμός των Τοξοτών στους 800 περίπου κατοίκους και στους 2.000 ολόκληρης της Κοινότητας .

Το 2022 τιμήσαμε τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Όμως οι συνέπειες αυτής της εθνικής τραγωδίας καθόρισαν και καθορίζουν μέχρι και σήμερα τη ζωή μας και κυρίως ημών, των απογόνων προσφύγων.

Τα περασμένα δεν είναι και δεν πρέπει να είναι ξεχασμένα.
Τα παθήματα του παρελθόντος ας γίνουν μαθήματα για το παρόν και το μέλλον μας.
Για να μη ζήσουμε άλλες προσφυγιές και ξεριζωμούς.
Γιατί κάθε άνθρωπος δικαιούται να έχει μία πατρίδα.-

Πηγές: Για την εργασία μου αυτή έκανα χρήση ιστορικών πληροφοριών που έλαβα από τον αείμνηστο υποστράτηγο ε.α. Άγγελο Γερμίδη, τον καθηγητή Πάντο Πάντο, τα Θρακικά Χρονικά, την εργασία των μαθητών της Περιβαλλοντικής Ομάδας Γυμνασίου Τοξοτών με θέμα: «Η πορεία των Τοξοτών από τις αρχές του αιώνα μας μέχρι σήμερα», τις μαρτυρίες κατοίκων και φυσικά , τα προσωπικά μου βιώματα. Τους ευχαριστώ όλους θερμά.

Σημείωση: Η ομιλία μου αυτή με θέμα «1922-2022 Εκατό χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, Τοξότες, η επόμενη μέρα »,έγινε με αφορμή την εκδήλωση του Δικηγορικού Συλλόγου Ξάνθης για τα 100 χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής στα πλαίσια της εορτής του προστάτη της Δικαιοσύνης Διονυσίου του Αρεοπαγίτου που έλαβε χώρα στις 03 Οκτωβρίου 2022.