Η θρησκευτική διάσταση
Την παραμονή των Θεοφανίων, νωρίς το πρωί, ψάλλεται στις εκκλησίες η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών. με αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη και στη συνέχεια η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού, που ονομάζεται και Πρώτος Αγιασμός, Πρωτάγιαση ή Μικρός Αγιασμός, με λογοτεχνικότατες ευχές και ποιητικούς ύμνους.
Η ευλογία των υδάτων γίνεται μέσα στην εκκλησία, πάνω σε στολισμένη από κλαδιά μικροεξέδρα, όπου έχουν τοποθετηθεί αγγεία με νερό. Μετά το τέλος της λειτουργίας, ο ιερέας θα πάρει από το αγιασμένο αυτό νερό (τον αγιασμό) και θα βγει στα σπίτια και στα μαγαζιά της ενορίας του, «ν’ αγιάσει» και να διώξει το κακό. Ένας μικρός ή άλλος εκκλησιαστικός βοηθός του κρατά το σικλί (χάλκινο συνήθως δοχείο με τον αγιασμό) και ο παπάς, φορώντας μόνο πετραχήλι και κρατώντας την αγιαστούρα (δέσμη βασιλικού μετά του Σταυρού), ραντίζει εδώ κι εκεί, ψάλλοντας το «Εν Ιορδάνη», το τροπάριο των Θεοφανίων. Όλοι όσοι δέχονται τον αγιασμό προσφέρουν τον οβολό τους, συνήθως κέρματα, τα οποία συγκεντρώνει ο βοηθός του ιερέα.
Τα έθιμα στη Θράκη
Έθιμα και παραδόσεις, που έχουν τις ρίζες στο βάθος των αιώνων, αναβιώνουν κάθε χρόνο , στις 6 Ιανουαρίου, κατά τον εορτασμό των Φώτων σε διάφορες περιοχές της Θράκης.
Κατά τα Θεοφάνεια φανερώθηκε η τριαδικότητα του Θεού, η Αγία Τριάδα. Λέγονται όμως και «Φώτα», γιατί κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, την παραμονή των Θεοφανίων βαπτίζονταν οι οπαδοί της νέας θρησκείας. Η αναζήτηση της καθάρσεως από τον άνθρωπο αντικατοπτρίζεται ακόμη και στις αρχαίες θρησκείες.
Αυτή τη μέρα ξεκινά και η αντίστροφη μέτρηση για τους καλικάντζαρους. Στις 5 Ιανουαρίου, παραμονή των Θεοφανίων, τα αερικά, τα παγανά, οι καλκάδες, οι γνωστοί σε όλους μας καλικάντζαροι, που έκαναν την εμφάνισή τους στον επάνω κόσμο με την αρχή του Δωδεκαήμερου, εγκαταλείπουν τις εγκόσμιες αταξίες τους και ξαναγυρίζουν στο αιώνιο έργο τους: Να κόψουν το δέντρο, που κρατάει τον κόσμο, ώστε να γκρεμιστεί και να χαθεί, για να εκδικηθούν τους ανθρώπους.
Στην Νέα Καρβάλη, ανατολικά της Καβάλας αλλά και και στο χωριό Ασκήτες της Ροδόπης κάθε χρόνο την παραμονή των Θεοφανίων αναβιώνουν τα «Σάγια», ένα έθιμο που τηρούνταν σε όλη την Καππαδοκία.
Το έθιμο ήταν διαδεδομένο στους ορθόδοξους πληθυσμούς όλων των χωριών της Καππαδοκίας και η προετοιμασία ξεκινά από το απομεσήμερο, οπότε και οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρώνουν ξύλα μπροστά στην εκκλησία.
Δημιουργείται μια θημωνιά με διάμετρο και ύψος ως πέντε μέτρα και μετά τον εσπερινό, γίνεται πλειοδοτικός διαγωνισμός. Όποιος προσφέρει τα περισσότερα έχει το προνόμιο να ανάψει τη φωτιά! Τα χρήματα από το διαγωνισμό διατίθενται στο ναό.
Γύρω από την τεράστια φωτιά που φωτίζει όλη την πλατεία, χορεύουν παραδοσιακούς τελετουργικούς χορούς από την Καππαδοκία και τη Θράκη. Μόλις τελειώσει ο χορός, οι γυναίκες κερνούν χειροποίητους κουραμπιέδες και μπακλαβάδες με σουσάμι.
Όταν καταλαγιάσει η φωτιά, οι κάτοικοι του χωριού παίρνουν από ένα κλαδάκι για να ανάψουν το καντήλι, ενώ με το κάρβουνο χαράσσουν το σταυρό στο σπίτι και το στάβλο.
Σκοπός της φωτιάς είναι να φύγουν οι Καλικάτζαροι, αλλά και τα ψυχικά βάρη από τους ανθρώπους. Αυτός που θα ανάψει τη φωτιά θεωρείται τυχερός και ευλογημένος, ενώ τα χωράφια που είναι από τη μεριά που θα φυσήξει ο καπνός θα έχουν καλύτερη παραγωγή.
Στην Δαδιά Έβρου το απόγευμα της παραμονής των Φώτων, όλο το χωριό πορεύεται 3.χλμ με τα πόδια προς το μοναστήρι της Δαδιάς το οποίο είναι αφιερωμένο στο Γενέθλιον της Θεοτόκου, για να πάρει την θαυματουργή Της εικόνα και σε πομπή τη μεταφέρουν στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου πολιούχου της Δαδιάς, όπου ψάλλετε Παράκληση προς την Παναγία και πολλές απ΄ τις γυναίκες ξαγρυπνούν, συντροφεύοντας την εικόνα όλη τη νύχτα.
Την ημέρα των Φώτων και μετά την λειτουργία, τα παληκάρια του χωριού, με το Σταυρό και όλα τα εικονίσματα του Ναού, παίρνουν θέση στον αύλειο χώρο όπου και αγιάζονται τα νερά. Προπορεύεται η Θαυματουργή εικόνα της Παναγίας και ακολουθεί ο μεγάλος ξύλινος Σταυρός, τον οποίο διεκδικεί κάθε χρόνο ένα παλληκάρι του χωριού από κάθε γειτονιά , με την απαραίτητη προϋπόθεση, να σχηματίζει κύκλο η σειρά των γειτονιών, διότι θεωρείται γρουσουζιά να γυρίσει ο κύκλος προς τα πίσω. Τελικά το παλληκάρι που σηκώνει το Σταυρό εκ μέρους όλης της γειτονιάς, προσφέρει κόλλυβα τα οποία διαβάζονται στην εκκλησία και μοιράζονται «υπέρ ευκαρπίας της Γής και της υγείας των ανθρώπων».
Στον Πόρο της ενότητας Φερών ανήμερα των Φώτων ο παππάς της εκκλησίας μοιράζει σε όλους, γυναίκες, άνδρες και παιδιά ψωμάκια.
Μέσα σε ένα από αυτά βρίσκεται ένα σταυρουδάκι. Όποιος είναι ο τυχερός και το κερδίσει παίρνει το σταυρό της εκκλησίας για ένα χρόνο σπίτι του για καλή τύχη και για να έχει την προστασία του Θεού.
Μετά την εκκλησία, αυτός που κέρδισε το σταυρό γυρνάει από όλα τα σπίτια του χωριού και τραγουδάει τα κάλαντα όπου και του δίνουν χρήματα.
Τον επόμενο χρόνο τα ψωμάκια θα αγοραστούν από τον ίδιο.
Στην ενορία Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πηγαδίων Ξάνθης αναβιώνει ένα πολύ παλιό έθιμο
Αντί της ρίψεως του Τιμίου Σταυρού στο νερό, υπάρχει ένας μικρός Σταυρός που τον έφεραν οι πρόγονοί μας από το χωριό Χατζηγύρι στην περιοχή της Κεσσάνης, ο οποίος τοποθετείται σε ένα ψωμάκι ανάμεσα σε πολλά άλλα.
Τα ψωμάκια αυτά μοιράζονται μέσα στην εκκλησία ένας από κάθε οικογένεια παίρνει ένα ψωμάκι με την ελπίδα ότι θα κερδίσει τον Σταυρό.
Αυτός που θα τον κερδίσει, είναι ο “νονός” όλου του έτους και τον διατηρεί στο σπίτι του όλο τον χρόνο ανάβοντας καντήλα στο εικονοστάσι.
Την ώρα που συμβαίνει αυτό μέσα στην εκκλησία ο παλιός νονός μαζί με παιδιά που κρατάνε εικόνες στα χέρια τους τρέχουν σε όλο το χωριό φωνάζοντας «Κύριε Ελέησον» και προσκυνούν τον Σταυρό και όσοι δεν μπορέσαν να πάνε στην εκκλησία.
Ο Σταυρός δεν “βγαίνει” ποτέ έξω από το χωριό.
Στο τέλος του έτους παραδίνει τον Σταυρό με όλες τις ετοιμασίες που προβλέπονται από την προφορική παράδοση και προσφέρει γεύμα σε όλους όσους θα παρευρεθούν.
Δεν υπάρχουν σχόλια