Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Εισήγηση 14 Ιουνίου 2017 στο Εκπαιδευτικό Κέντρο Μεταγνώση Με χίλιου...
Εισήγηση 14 Ιουνίου 2017 στο Εκπαιδευτικό Κέντρο Μεταγνώση
Με χίλιους δυο τρόπους μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την πραγματικότητα. Ο κάθε άνθρωπος και η κάθε εποχή έχει προτίμηση σε κάποιον τρόπο προσέγγισης. Συνηθίζω να κινούμαι ανάμεσα στην ιστορία, στη φιλοσοφία και στην ποίηση. Η ιστορία μου εξηγεί τι έγινε στο παρελθόν, η φιλοσοφία με βοηθά να βρω την ουσία των πραγμάτων, ενώ η ποίηση συνδέει τη σκέψη με το λόγο κατά ένα τρόπο πλαστικό και γλυκό.
Μελετώντας την ιστορία, κατάλαβα πόσο μικρός είναι ο άνθρωπος, πόσο λίγη είναι η παρουσία του στο σύμπαν. Ακόμη έμαθα ότι η δομή της κοινωνίας που γνωρίζουμε έχει λίγες χιλιάδες χρόνια ζωή και ότι η δομή της συγκροτείται από αλλεπάλληλα επίπεδα : οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό. Τα επίπεδα αυτά αλληλοεξαρτώνται, πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι αποδεκτό να εξετάζουμε ένα μόνο επίπεδο αγνοώντας τα άλλα.
Η φιλοσοφία παίζει ένα διπλό ρόλο : από τη μια μεριά συνενώνοντας τις επιστήμες χαράζει ένα δρόμο προς την αλήθεια, από την άλλη διατυπώνει θεωρίες και οράματα για τον άνθρωπο και την κοινωνία, όσον αφορά το καλό, το δίκαιο και το ωραίο.
Η τέχνη και η λογοτεχνία, ειδικότερα η ποίηση, συνδέει την ιστορία με τη φιλοσοφία κατά έναν μοναδικό, οικουμενικό και ανεπανάληπτο τρόπο, χρησιμοποιώντας κάθε τέχνη άλλη πρώτη ύλη που όμως υπακούει ελεύθερα σε κανόνες ρυθμού και αρμονίας.
Η επιστήμη, η φιλοσοφία, η τέχνη, η θρησκεία, η πολιτική, όλα έχουν ως σκοπό να βοηθήσουν τον άνθρωπο στην πορεία του, ατομικά και κοινωνικά. Όλα συνδέονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Όποια προσέγγιση διακηρύσσει τη μοναδικότητά της και την αποκλειστικότητά της, και τον άνθρωπο δε συνδράμει και ακυρώνει την αποστολή της.
Το ζητούμενο είναι πώς όλα αυτά μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Σαφώς αναφερόμαστε στην παιδεία και ειδικότερα στην εκπαίδευση. Ένας διαχρονικός θεσμός που όποια μορφή κι αν έχει, είναι ο κύριος ιμάντας μετάδοσης του ‘παρελθόντος’ στο ‘παρόν’ για τη γέννα του ‘μέλλοντος’.
Παγκόσμια υπάρχει ‘κρίση’ και παγκόσμια η παιδεία/εκπαίδευση στις μέρες μας περνά ‘δύσκολες μέρες’. Είναι μάλιστα πολύ χαρακτηριστικό ότι για την ‘κρίση’ ενοχοποιείται συχνά η ‘παιδεία’, ενώ για τη θεραπεία της ‘κρίσης’ οι περισσότεροι ελπίζουν πάλι σ’ αυτήν.
Θεωρώ ότι πράγματι η παιδεία είναι πολύ σημαντικός θεσμός, πιστεύω όμως ότι η εκπαίδευση από την εποχή του Διαφωτισμού πήρε στραβό δρόμο επειδή στηρίχθηκε κυρίως στον ορθό λόγο. Αποτέλεσμα είναι τα αδιέξοδα, οι βαρβαρότητες και οι στρεβλώσεις των τελευταίων τριών αιώνων. Ποτέ δεν είναι αργά. Ας το διερευνήσουμε.
Μιλώντας για την παιδεία και το ρόλο της μπορούμε να ξεκινήσουμε από τον Πλάτωνα, που στην ‘Πολιτεία’ του κυρίαρχη θέση έχει η διαπαιδαγώγηση των παιδιών.
Ο Πλάτων διαιρεί την ψυχή σε τρία μέρη : Λογιστικόν / Λογική, Θυμοειδές / Συναίσθημα, Επιθυμητικόν / Επιθυμίες. Σε κάθε μέρος της ψυχής αντιστοιχεί και μία αρετή : σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη. Όλες οι αρετές πρέπει να αναπτύσσονται αρμονικά. Από την αρμονική ανάπτυξή τους αποτελείται η δικαιοσύνη, η οποία είναι η αρμονία των τριών άλλων αρετών.
Ο Πλάτων πιστεύει ότι η ιδανική κοινωνία διαστρωματώνεται σε τρεις τάξεις : φιλόσοφοι, φύλακες, δημιουργοί.
Αυτό που μπορούμε να κρατήσουμε από τις πλατωνικές απόψεις είναι η αρμονική συνύπαρξη αντίστοιχα των μερών της ψυχής, των αρετών και των τάξεων της κοινωνίας. Επιπλέον, η αρμονία της κοινωνίας και η αρμονία της ψυχής είναι καταστάσεις αλληλένδετες, αλληλοκαθοριζόμενες και αλληλοεξαρτώμενες.
Και από τον αρχαίο και θείο Πλάτωνα να διανύσουμε δυο χιλιάδες πεντακόσια χρόνια για να φτάσουμε στην εποχή μας, στον καθηγητή Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου του Harvard, Howard Gardner, που διέκρινε οκτώ διαφορετικούς τύπους ευφυΐας στον άνθρωπο. Σύμφωνα με τη θεωρία του, η οποία έχει γίνει ευρύτατα αποδεκτή, δεν υπάρχει μόνο ένα είδος ευφυΐας. Ο δείκτης νοημοσύνης, το γνωστό IQ, είναι πλέον ξεπερασμένο. Ο Gardner διακρίνει ευφυΐα 1.γλωσσική, 2. λογομαθηματική, 3. χώρου, 4. μουσική, 5. σωματική – κιναισθητική, 6. διαπροσωπική, 7. ενδοπροσωπική, 8. της φύσης.
Η εκπαίδευση που επικρατεί στα νεότερα χρόνια και τα τεστ νοημοσύνης ενδιαφέρονται για το 1ο και 2ο είδος ευφυΐας, αδιαφορώντας για τα άλλα είδη που συνδέονται με τη δημιουργικότητα, την τέχνη και βέβαια το συναίσθημα του ανθρώπου. Να σημειώσουμε ότι τα διάφορα είδη είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, ενώ στον άνθρωπο συνήθως επικρατούν δύο ή τρία είδη ευφυΐας, ώστε να αντιλαμβάνεται τον κόσμο από πολλές διαφορετικές πλευρές. Είναι πολύ συχνό ένα παιδί που είναι ‘κακό’ στη γλώσσα ή στα μαθηματικά να είναι ‘καλό’ στη ζωγραφική ή στη μουσική. Εντούτοις, αυτό δεν ενδιαφέρει το ‘σχολείο’ ή την ‘κοινωνία’ και την ‘αγορά’.
Με την ευκαιρία να προσθέσουμε ότι ο ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Daniel Goleman μίλησε για τη Συναισθηματική Νοημοσύνη (emotional intelligence) EQ που σχετίζεται με την αυτεπίγνωση, τον αυτοέλεγχο, τα κίνητρα συμπεριφοράς, την ενσυναίσθηση, τις κοινωνικές δεξιότητες. Η διανοητική νοημοσύνη IQ και η συναισθηματική νοημοσύνη EQ είναι δύο διακριτές και ξεχωριστές ικανότητες του ανθρώπου, που πάντως η μία συμπληρώνει την άλλη. Επιπλέον, ο Daniel Goleman με νεότερα βιβλία και μελέτες του αναφέρεται στην κοινωνική και οικολογική νοημοσύνη.
Είναι φανερό, λοιπόν, μετά από όλες τούτες τις σύγχρονες προσεγγίσεις, ότι ξαναγυρνούμε στις πλατωνικές απόψεις. Οπότε προκύπτει το απλό ερώτημα, γιατί υπάρχει το χάσμα ανάμεσα στη θεωρία και στην πράξη. Η ιστορία και η φιλοσοφία θα μας βοηθήσουν ακριβώς να ιχνηλατήσουμε απαντήσεις στο ερώτημά μας.
Θανάσης Μουσόπουλος
