«Οι καρναβαλικές εορτές, ως προγονική παράδοση αιώνων, παρακολουθήθηκε από την Ποιμαίνουσα Εκκλησία με μιαν αξιοσημείωτη στάση ανοχής κα...
«Οι καρναβαλικές εορτές, ως προγονική παράδοση αιώνων, παρακολουθήθηκε από την Ποιμαίνουσα Εκκλησία με μιαν αξιοσημείωτη στάση ανοχής και αγάπης μέσω της εξαγνιστικής Σαρακοστής»
Η εβδομάδα των Απόκρεω που διάγουμε συνδυάζεται απανταχού της Ελλάδος με καρναβάλια, μεταμφιέσεις, πανδαισία εδεσμάτων, πολύ κρασί, βωμολοχικά και άσεμνα τραγούδια, πολλά ήτοι διονυσιακά.
Με βάση όλα αυτά, τα οποία κατά καιρούς κατακεραυνώθηκαν από διαφόρους εκπροσώπους της ελλαδικής εκκλησίας, οδηγώντας στα άκρα τους υπερασπιστές του ενός ή του άλλου «στρατοπέδου», γινόμενα εύκολο τηλεοπτικό θέαμα, απευθυνθήκαμε στον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μαρωνείας και Κομοτηνής κ.Παντελεήμονα που, όπως συχνά διατείνεται, ρόλος του είναι να υπηρετεί την εκκλησία, να μας οριοθετήσει τη δική του στάση, απέναντι στα έθιμα της αποκριάς, που περιλαμβάνουν συνήθως όλα τα προαναφερθέντα, και, συνήθως, ή «κολάζουν» ή «ομαλά οδηγούν στη μεταμόρφωση, κατά τον τύπο της ορθοδοξίας» όπως ο ίδιος επισημαίνει.
«Στην αληθινή μεταμόρφωση, που λυτρώνει άπαξ και δια παντός την ανθρώπινη ψυχή από το αγχώδες αίτημά της να λυτρωθεί από την καθημερινή υποκρισία και έχει βαθιά επίγνωση της τραγικότητας του καρναβάλου, που ζητά, δυστυχώς, να λυτρωθεί από την υποκρισία υποκρινόμενος».
Και όχι μόνον, αφού η επιστημονική θεολογική του κατάρτιση, μας επιτρέπει μέσω του κειμένου που μας ενεχείρισε να ανατρέξουμε στην ιστορία των καρναβαλικών εκδηλώσεων, που κατά την εκκλησία εξακολουθούν να έχουν παγανιστικό χαρακτήρα, κι ακόμη να διακρίνουμε τη διαλεκτικότητα και τη σύνεση με την οποία η εκκλησία συνέπλευσε, σεβόμενη την ελευθερία του προσώπου, με τις μακραίωνες παραδόσεις του τόπου μας, χωρίς να υποστέλλει τους δικούς της τρόπους… Υιοθετώντας τη χαρά της απόκριας π.χ. ως προοίμιον του δρόμου προς την εξαγνιστική σαρακοστή και την καθολική Ανάσταση.
Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Παντελεήμων όμως…
Επιμέλεια: Τ.Β.
Σε σχέση με το ερώτημά σας και τη στάση της εκκλησίας απέναντι στα καρναβαλικά έθιμα του τόπου μας, ας μας επιτραπεί να παρατηρήσουμε τα παρακάτω, προσκαλώντας ταυτόχρονα κάθε καλόπιστο και φιλοπρόοδο Θρακιώτη να προβληματιστεί επ’ αυτών, καθορίζοντας εν συνεχεία με επίγνωση και ελευθερία την στάση του.
1. Αποτελεί διαπίστωση, ότι μέσα στο πάντρεμα των δυο κολοσσιαίων πνευματικών δυνάμεων, του ελληνισμού και του χριστιανισμού, τα ήθη και τα έθιμα που αναπόδραστα πέρασαν ανάμεσα στις γενεές και έφτασαν ως τις μέρες μας ως υπολείμματα ειδωλολατρικών και αρχαιοελληνικών θρησκευτικών τελετών, αρκετές φορές γίνεται προσπάθεια -συνειδητή ή μη- να συνδεθούν με κάποια «παράδοση» που οφείλουμε και πρέπει να τιμούμε.
Αρκεί όμως μία σύντομη περιήγηση στο διαδίκτυο για να πληροφορηθεί κάθε φιλομαθής ότι: «…στα γλέντια αυτά και στα ξεφαντώματα, βρίσκονται τα υπολείμματα θρησκευτικών τελετών, που τα πανάρχαια χρόνια οι λαοί διεξήγαγαν, γιορτάζοντας την έναρξη κάθε καινούργιου χρόνου, ή την αρχή μιας νέας εποχής, της άνοιξης, προσδίδοντας ένα μαγικό χαρακτήρα για ευωχία και καλή σοδιά ξεγελώντας τα κακά πνεύματα της φύσης. Τέτοιες τελετές βρίσκουμε στους αρχαίους Έλληνες, με τις οργιαστικές τελετές προς τιμήν του θεού Διονύσου, καθώς και στα Κρόνια όργια, που γίνονταν στο τέλος κάθε χρόνου προς τιμή του θεού Κρόνου, του προστάτη της σποράς και της γονιμότητας. Οι γιορτές αυτές είναι τα περίφημα Σατουρνάλια των Ρωμαίων (από το λατινικό Saturn = Κρόνος), που είναι βελτιωμένη έκδοση των αρχαίων ειδωλολατρικών τελετών. Η λέξη "ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ" προέρχεται από την λατινική λέξη "CARNEVALE" που σημαίνει "ΑΝΤΙΟ ΚΡΕΑΣ". Εξ ου και το δικό μας "ΑΠΟΚΡΕΩ", με το οποίο ονόμαζαν οι Βυζαντινοί την τελευταία ημέρα της ΚΡΕΑΤΟΦΑΓΙΑΣ, χαρακτηρίζοντας έτσι μια περίοδο του εκκλησιαστικού εορτολογίου. Στις εορταστικές αυτές τελετές κάθε έννοια ηθικής καταργούνταν, και μέσα στη γενικότερη αυτή αποδόμηση, οι συμμετέχοντας επιδίδονταν σε κάθε είδους ανηθικότητες, καλύπτοντας την ταυτότητά τους πίσω από την μεταμφίεση…».
2. Η Εκκλησία στην άσκηση της φιλάνθρωπης ποιμαντικής Της μέριμνας έναντι κάθε αρχέγονης δοξασίας και δεισιδαιμονίας υιοθετούσε -κατά περίπτωση- την βέλτιστη μεταξύ τριών επιλογών:
α΄. της αιτιολογημένης απόρριψης και καταδίκης (π.χ. 6η Οικουμενική Σύνοδος),
β΄. της ενσωμάτωσης και υιοθεσίας στη νέα πίστη, όταν ο πνευματικός κίνδυνος ήταν αμελητέος και ελεγχόμενος (π.χ. τα κατά τόπους νεκρικά έθιμα) και
γ΄. της αγνόησης και υιοθέτησης απέναντι τους μιας στάσης ουδετερότητας, χωρίς όμως να παύει σε κάθε ευκαιρία να τονίζει την παγανιστική των προέλευση (π.χ. το μέχρι πρότινος ισχύον έθιμο της ρίψης ρυζιού στο Μυστήριο του Γάμου).
3. Ακόμη και οι καρναβαλικές εορτές, ως τέτοια προγονική παράδοση αιώνων, παρακολουθήθηκε από την Ποιμαίνουσα Εκκλησία με μιαν αξιοσημείωτη στάση ανοχής και αγάπης μέσω της εξαγνιστικής Σαρακοστής.
Δηλαδή, συνδυάζεται το γλέντι, ο χορός και το ξεφάντωμα, με την αυστηρή νηστεία και τη λατρεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, η οποία θα επακολουθήσει.
Αποτελούσε όμως βασική προϋπόθεση-απαίτηση να συστοιχηθεί ο πιστός λαός στην κατανυκτική λατρευτική ατμόσφαιρα της Εκκλησίας, με τα Απόδειπνα, τους κατανυκτικούς εσπερινούς και τους Χαιρετισμούς, στην μεγάλη πορεία με επίκεντρο των προσευχητικών εκδηλώσεων, τη Μεγάλη Εβδομάδα και το Άγιο Πάσχα.
Άραγε σήμερα ισχύουν τέτοιες προϋποθέσεις στον κάθε πιστό προσωπικά, ώστε να αξιώνεται ανάλογης «οικονομικής» πνευματικής αντιμετώπισης;
Γιατί τα συνήθως προβαλλόμενα επιχειρήματα υπέρ της διατηρήσεως αυτών των «εθίμων» εστιάζουν παγίως στο οικονομικό όφελος, την τόνωση της «αγοράς» και την ισχυρή ανάγκη του λαού μας να «ξεφύγει» από τον ζόφο της βαθειάς οικονομικής κρίσης.
4. Αντί άλλου επιλόγου ή προτροπής σε υιοθέτηση οποιασδήποτε στάσης θα τραυμάτιζε την ελευθερία του προσώπου, παρακαλούμε τον αναγνώστη να συμπεριλάβει στον προβληματισμό του το παρακάτω απόσπασμα ομιλίας του μακαριστού Μητροπολίτου Χαλκηδόνος κυρού Μελίτωνος, όταν στοχαστικά διακήρυττε το γνήσιο εκκλησιαστικό φρόνημα έναντι της παρέλασης του Καρνάβαλου στην Αθήνα του 1970.
Ανέφερε ο Φαναριώτης ιεράρχης στον Καθεδρικό Ναό της πρωτεύουσας:
«... Ὁ ἄνθρωπος θέλει νὰ φανῆ αὐτὸς ποὺ δὲν εἶναι. Ἀκόμη καὶ ἐνώπιον τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἔτσι ξεφεύγει ἀπὸ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴν ἁπλότητα καὶ φυσικὰ καὶ ἀπὸ τὴν μετάνοιαν καὶ τὴν σωτηρίαν.
Σὲ λίγες ὧρες ἔξω ἀπὸ αὐτὸν τὸν ναόν, ἔξω ἀπὸ τὴν γαλήνην του, εἰς τοὺς δρόμους αὐτῆς τῆς Πολιτείας, θὰ παρελάσῃ ὁ Καρνάβαλος.
Μὴ τὸν περιφρονήσετε καὶ μὴ τὸν χλευάσετε καὶ μὴ μὲ κατακρίνετε, ποὺ τὸν ἀναφέρω αὐτὴ τὴ στιγμή.
Δὲν εἶναι καθόλου ἄσχετος μὲ τὸ μέγιστο πρόβλημα τῆς ὑποκρισίας. Νὰ τὸν προσέξετε ἐφέτος τὸν Καρνάβαλο μὲ σεβασμὸ καὶ βαθὺ στοχασμό.
Εἶναι πανάρχαιο τὸ φαινόμενο καὶ εἶναι φαινόμενο βαθυτάτου καὶ ἀγχώδους αἰτήματος τῆς ψυχῆς τοῦ ἄνθρωπου, νὰ λυτρωθῇ ἀπὸ τὴν καθημερινή του ὑποκρισία μὲ μίαν ἔκφρασιν ἀνωνύμου, διονυσιακῆς νέας ὑποκρισίας.
Εἶναι τραγικὴ μορφὴ ὁ Καρνάβαλος. Ζητεῖ νὰ λυτρωθῆ ἀπὸ τὴν ὑποκρισίαν ὑποκρινόμενος. Ζητεῖ νὰ καταλύσῃ ὅλες τὶς ποικίλες προσωπίδες, ποὺ φορεῖ κάθε μέρα μὲ μία νέα, τὴν πιὸ ἀπίθανη.
Ζητεῖ νὰ ἐκκενώσῃ ὅ,τι ὑπάρχει ἀπωθημένο μέσα στὸ ὑποσυνείδητό του καὶ νὰ ἐλευθερωθῇ, ἀλλὰ ἐλευθερία δὲν ὑπάρχει, ἡ τραγωδία τοῦ Καρνάβαλου παραμένει ἄλυτη.
Τὸ βαθύτατο αἴτημά του εἶναι νὰ μεταμορφωθῆ. Ἐδῶ, λοιπόν, εἶναι ἡ θέσις τῆς Ἐκκλησίας, κοντὰ στὸν Καρνάβαλο.
Σ᾿ αὐτὸν ποὺ ζητεῖ μεταμόρφωση, τὸ κεντρικὸ κήρυγμα τῆς Ὀρθοδοξίας. Τὴν μεταμόρφωσι. Νὰ μὴ τὸν καταδικάσουμε, λοιπόν, τὸν Καρνάβαλο, ἀλλὰ νὰ σταθοῦμε καὶ κάτω ἀπὸ τὴν προσωπίδα του νὰ ἀκούσωμε τὴν ἀγωνία του, τὴν ἔκκλησί του καὶ τὸ δάκρυ του.
Ἐπαναλαμβάνω, τῆς Ὀρθοδοξίας τὸ βαθύτερο κήρυγμα ζητεῖ ὁ Καρνάβαλος, περιφερόμενος εἰς τοὺς δρόμους τῆς Πολιτείας: Τὴ μεταμόρφωσι. Καὶ εἶναι ὁ εἰλικρινέστερος καὶ ἐντιμότερος τῶν ὑποκριτῶν...»*1.
Συμπερασματικά, η θέση της τοπικής Εκκλησίας Μαρωνείας και Κομοτηνής βρίσκεται σταθερά δίπλα σε όποιον επιθυμεί να μετακινηθεί μεταμορφούμενος από το «προσωπείο» σε «πρόσωπο».
*Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμονος
1 * «ΚΑΤΗΓΟΡΩ ΤΗΝ ΥΠΟΚΡΙΣΙΑΝ...» Ομιλία του Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κυρού Μελίτωνος Χατζή (1913-1989) στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, την Κυριακή της Τυροφάγου, 8η Μαρτίου 1970. Είναι γνωστὴ ως η ομιλία για τον Καρνάβαλο.
